Deneysel psikoloji nedir sorusu kapsamında yapılabilecek başlıca açıklamalar şu şekildedir. Deneysel psikoloji, insan davranışları ile zihin arasında bulunan ilişkileri derinlemesine inceleyebilmek amacıyla bilimsel araştırma ve deneylere odaklanan bir psikoloji dalıdır. Bu kapsamda deneysel psikologlar, kesin ve güvenilir sonuçlar elde edebilmek için sık sık bilimsel yöntemleri kullanmaktadır. Deneysel psikolojinin gelişimi temel anlamda bu şekilde ilerlemektedir.
İÇİNDEKİLER:
- Deneysel Psikoloji ve Kökeni
- Deneysel Psikologlar Neler Yaparlar?
- Olasılık
- Tutumluluk
- Determinizm
- Deneycilik:
- Güvenilirlik ve Geçerlilik
- Son Yorumlar
- Referanslar ve Yardımcı Kaynaklar:
Deneysel psikoloji kapsamında psikologlar, motivasyon ve hafıza gibi temel unsurlara odaklanarak psikolojinin başlıca şu alanlarında incelemeler gerçekleştirmekledir.
- Eğitim psikolojisi,
- Sosyal psikoloji,
- Çocuk psikolojisi.
Deneysel psikoloji çalışmaları kapsamında genel olarak kontrollü alanlar tercih edilmektedir. Araştırmacılar bu doğrultuda çoğu zaman laboratuvar gibi alanlarda incelemelerde bulunmaktadır. Deneysel psikologlar araştırmaları kapsamında biliş ile davranışlar arasındaki ilişkiyi derinlemesine incelemek amacıyla araştırmadaki değişkenleri yönlendirmektedir.
Psikoloji biliminin birçok dalı bulunmaktadır. Diğer psikoloji dalları, insan davranışları ve düşünce süreçlerini anlamak amacına odaklanırken, deneysel psikoloji kapsamında psikologlar kontrollü deneyler yürütmeye odaklanmaktadırlar. Deneysel psikoloji kapsamında gerçekleştirilen bu deneyler, değişkenler belirlenerek ve yönlendirilerek, denekler ile oluşturulur. Deneyler sonrasında sonuç olarak istatistiksel açıklamalar yapılır.
Deneysel Psikoloji ve Kökeni
Deneysel Psikoloji ve Kökeni hakkında sağlıklı bir anlayış için geçmişin incelenmesi gerekmektedir. Deneysek psikolojinin başlangıcı kapsamında genel olarak Charles Darwin ve Türlerin Kökeni ismini verdiği kitabı anılmaktadır. Deneysel psikoloji alanının Darwin ve kaleme aldığı kitabı sayesinde başladığı kabul edilmektedir.
Darwin ve düşünceleri bilim dünyası üzerinde neredeyse her konuda büyük etiklere sahiptir. Düşünce ve teorileri devrim niteliğinde görülmektedir. Bu kapsamda bilim dünyasında biyoloji ve psikoloji arasında bulunan ilişkiye yönelik ilgi uyanmasını sağladığı da söylenebilmektedir.
Charles Darwin ve Türlerin Kökeni kitabı ile psikologlar 1900’lü yılların başında insan zihnini anlayabilmek ve analiz edebilmek amacıyla doğa bilimlerinden faydalanmaya başlamışlardır.
İşlevselci teoriler daha sonrasında insan zihnini bir makine olarak gören yanlış görüşlerin yerini almıştır. Örnek olarak, Amerikan psikolojinin kurucusu William James evrimsel biyolojiden büyük ölçüde etkilenmiştir. James, fikirleriyle zihnin doğal olarak uyum sağlayan, hassas ve zeki bir varlık olduğunu belirtmiştir.
Deneysel psikoloji kapsamında günümüze kadar modern psikolojinin çeşitli dalları ve davranışçılık gibi psikoloji yaklaşımları katkı sağlamıştır.
Deneysel Psikologlar Neler Yaparlar?
Deneysel Psikoloji İle Uğraşan Psikologlar, davranışlar ve davranışları desteklemekte olan faktörleri incelemektedir. Bu kapsamda farklı süreçler ve işlevler araştırılmaktadır. Deneysel psikologlar başlıca şu konulara odaklanmaktadırlar.
- Hissel olarak algılama,
- Kavrama,
- Duygulanma
- Hafıza,
- Motivasyon,
- Öğrenme.
Deneysel psikoloji kapsamında psikologlar, bu ve bunun gibi farklı konular üzerine bilgi seviyelerini geliştirmek amacıyla deneklerin, katılımcılar, yer aldığı testler gerçekleştirmektedir.
Deneysel psikoloji çalışmalarının güvenilirliği belirli kriterlere göre yapıldığı takdirde sağlanmaktadır. Bu kriterler 4 ana başlıkta sınıflandırılmaktadır. Temel prensipler şu şekilde listelenmektedir.
- Olasılık
- Tutumluluk
- Determinizm
- Güvenilirlik ve Geçerlilik
- Deneycilik
Olasılık
Olasılık prensibine göre, hipotez ve teoriler için zamanla test edilebilir olma özelliği bulunmalıdır. Bir teori eğer bilimsel anlamda herhangi bir şekilde kanıtlanamıyorsa, araştırmacılar teorinin anlamsız olduğunu kabul eder.
Olasılık prensibi, çürütülebilirlik konusunda atıfta bulunmaktadır. Gözlemler neticesinde bir teorinin yanlış olduğu kanıtlanabilir şeklinde açıklama yapan düşünce çürütülebilirliktir.
Olasılığın atıfta bulunduğu diğer bir düşünce işlemselcilik olarak anılmaktadır. İşlemselcilik, bir kavramın bilimsel yöntemler aracılığıyla somut ve gözlemlenebilir prosedürler çerçevesinde açıklanmasına dayanmaktadır.
Deneysel psikologların hali hazırda gözlemlenmesi mümkün olmayan fenomenler konusunda, gözlem ve tümevarım yöntemlerini birleştirerek açıklama yapmaya çalıştıkları görülmektedir.
Tutumluluk
Tutumluluk prensibi kolayca anlaşılması mümkün bir prensiptir. Bir basitlik arayışı olarak açıklanabilmektedir. Tutumluluk prensibine göre bir araştırma en basit teoriler ile yürütülmelidir. Örnek olarak; iki farklı, birbiriyle çelişen teori ile karşılaşıldığı takdirde bu teorilerden en dar kapsamlı veya temel olanının tercih edilmesi gerekmektedir.
Determinizm
Determinizm, deneysel psikologlar dahil olmak üzere bilim insanları tarafından kabul edilen bir kavram olarak anılmaktadır. Determinizm, bir olayın veya nesnenin durumunun önceden gelişmiş durumlar ile belirlendiğini savunan bir varsayımdır. Söz konusu sebep sonuç ilişkisi ile davranışsal ve zihinsel fenomenler ortaya çıkar.
Determinizm kapsamında bir fenomen genellemelere dayandığı ve çoğu insan tarafından onaylandığı takdirde, artık kanun olarak isimlendirilebilmektedir. Psikolojik teoriler için kanunların düzenlenmesi ve bütünlenmesinde son derece önemli olduğu belirtilmektedir.
Deneycilik:
Deneycilik prensibine ilişkin, bilgi temel olarak hisler ile ilişkili deneyimlere dayandığı belirtilmelidir. Bu sebepten ötürü, yalnızca gözlemlenebilen şeyler üzerine çalışabilir. Deneycilik kavramı tümevarım, sezgi ya da açığa çıkarma değil, hipotez ve doğal evrenin gözlemlendiği teoriler arasında bir zıtlık gerektirir.
Güvenilirlik ve Geçerlilik
Güvenilirlik ve Geçerlilik prensibi çerçevesinde yapılacak açıklamalar şu şekildedir. Güvenilirlik kapsamında çalışmanın ne kadar tutarlı, doğrulanabilir ve tekrar edilebilir olduğu ölçülmektedir. Eğer bir araştırma, farklı katılımcılar ile farklı bir zamanda tekrar edildiğinde aynı sonuçlar alınabiliyorsa u araştırma güvenilir olarak değerlendirilebilmektedir.
Geçerlilik kapsamında ise çalışma doğrultusunda elde edilen göreli kesinlik ve sonuçların kesinliği ölçülmektedir. Söz konusu geçerlilik, psikolojik çalışmalar çerçevesinde değerlendirilen göreli kesinlik ile ilgilidir. Sayısal ölçümler söz konusuysa bu ölçümlerin geçerliliğini belirlemek için yapılacak kıyasta bir ölçüt gerekmektedir.
Geçerlilik şekilleri kapsamında incelenebilecek önemli başlıklar şu şekildedir.
Kavramsal geçerlilik:
Teste konu edilen hipotez, araştırmacının çalıştığı daha geniş perspektifteki bir teoriyi desteklemektedir.
İçsel geçerlilik:
Çalışma ile iki etmen arasında bulunan sebep sonuç ilişkisine dair güçlü kanıtlar sunulmaktadır. İçsel geçerliliği yüksek kabul edilen bir çalışmada, bağımsız değişken üzerindeki değişim bağımlı değişkene de etki ederek değişimlere sebep olmaktadır.
Dışsal geçerlilik:
Araştırma farklı popülasyonlara uygulandığı halde aynı sonucu vermektedir.
Yapısal geçerlilik:
Araştırmacı, çalışması kapsamında bağımsız ve bağımlı değişkenler, soyut kavramların kesin temsilleridir şeklinde bir düşünce savunmaktadır.
Son Yorumlar
Deneysel psikoloji, modern psikoloji dalları arasında yer almaktadır. Bilim dallarının hepsinde deneysel yöntemlere başvurulduğu unutulmamalıdır. Deneysel psikologlar gibi diğer psikologlar da deneysel yöntemlerden faydalanmaktadır. Örnek olarak, insanların çocukluklarını ve hayatları boyunca nasıl büyüdüklerini inceleyen gelişim psikologları araştırmaları kapsamında deneysel yöntemler kullanmaktadır.
Sosyal psikologlar diğer bir örnek olarak, grupların insanları üzerine etkilerini deneysel teknikler ile araştırmaktadırlar. Sağlık psikolojisi kapsamında çalışan sağlık psikologlları başka bir örnek olarak verilebilir. Sağlık psikologları, hastalıklara katkıda bulunan etmenler nelerdir sorusuna daha iyi cevaplar bulabilmek amacıyla sağlık psikolojisi kapsamında deneysel yöntemlere başvurmakta ve deneyler gerçekleştirmektedir.
Referanslar ve Yardımcı Kaynaklar:
- Ledingham, Kirsty & Williams, Tom & Evans, Lynne. (2020). Experimental Psychological Response to Injury Studies. 10.4324/9780367854997-14.
- Danziger, K.. (2020). Wilhelm Wundt and the Emergence of Experimental Psychology. 10.1201/9781003070818-31.
- Keppel, Geoffrey. (1980). Experimental psychology.. PsycCRITIQUES. 25. 10.1037/019333.
- Siwek, Paul. (2021). Experimental psychology.. 10.1037/11655-000.
- Skinner, B.. (2021). Experimental psychology..
- Troscianko, Emily. (2021). Samuel Beckett and Experimental Psychology: Perception, Attention, Imagery . By Joshua Powell. French Studies. 10.1093/fs/knab002.
- Martin, Emily. (2016). Toward an Ethnography of Experimental Psychology. 10.5422/fordham/9780823266135.003.0001.
- Logie, R.H.. (2003). Quarterly Journal of Experimental Psychology Section A: Human Experimental Psychology: Editorial. 56. 1-2. 10.1080/02724980244000602.
